Planowanie sukcesji, ochrona aktywów

Fundacja rodzinna – atrakcyjna propozycja ustawodawcy dla podmiotów planujących sukcesję?

Fundacja rodzinna jest nową propozycją ustawodawcy dla osób planujących sukcesję i zarząd majątkiem rodzinnym. Podpisany w dniu 6.02.2023 przez prezydenta RP tekst ustawy jest skierowany głównie do osób prowadzących firmy rodzinne lub przedsiębiorców, którzy nie mogą znaleźć sukcesora stworzonej przez nich organizacji gospodarczej.

Z prawnej perspektywy fundacja rodzinna jest osobą prawną, która nabywa swoją osobowość prawną z chwilą wpisania do rejestru fundacji rodzinnych, który będzie prowadzony przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Działalność gospodarcza jaką może wykonywać fundacja rodzinna została przez ustawodawcę  ograniczona do:

• zbywania mienia, z wyłączeniem obrotu mieniem nabywanym wyłącznie w celu dalszego zbycia;
• najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania;
• przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz innych podobnych podmiotów uczestnictwa w nich;
• nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
• udzielania pożyczek:
• spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,
• spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
• beneficjentom;
• obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do niej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;

oraz w związku z prowadzonym przez fundację gospodarstwem rolnym:

• produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
• gospodarki leśnej.

Powstanie fundacji rodzinnej

Założycielem fundacji rodzinnej jest fundator (ewentualnie większe ich grono), który złożył oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim. Oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej może być zawarte również w rozrządzeniu testamentowym, przy czym w tym przypadku fundator może być tylko jeden. Bez względu na sposób ustanowienia fundacji, czynność ta musi być dokonana w formie aktu notarialnego.

Jednym z obowiązków fundatora jest ustalenie statutu fundacji, która to czynność również musi być dokonana jest w formie aktu notarialnego. W tym dokumencie określa się m. in. nazwę, siedzibę, cel fundacji, beneficjentów oraz ich uprawnienia, czas trwania fundacji, wartość funduszu założycielskiego, organy fundacji, ich uprawnienia, czy zasady zmiany statutu. Inną kwestią wymagającą działania fundatora jest dokonanie spisu mienia wnoszonego do fundacji w formie pisemnej. Jeśli fundatorów jest więcej niż jeden, wykonują oni swoje prawa i obowiązki wspólnie, jeśli w statucie nie postanowiono niczego innego. Fundator co do zasady nie odpowiada za zobowiązania fundacji, a zwrot wniesionego przez niego mienia może nastąpić tylko i wyłącznie w przypadkach wymienionych w ustawie.

Minimalną wartością określona w statucie jaka musi być wniesiona do fundacji rodzinnej jest odpowiednik 100 000 złotych. Wartość rynkową wniesionego mienia ustala się na dzień wniesienia zgodnie z przepisami ustawy o CIT. Przy czym waluty obce przelicza się po kursie średnim tej waluty ogłoszonym przez NBP w ostatnim dniu roboczym poprzedzającym dzień wniesienia mienia.

Warunkami koniecznymi do spełnienia dla powstania fundacji rodzinnej są zatem:

• oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie;
• ustalenie statutu;
• sporządzenie spisu mienia;
• ustanowienie organów fundacji rodzinnej;
• wniesienie funduszu założycielskiego;
• wpis do rejestru.

Beneficjenci

Podmiotami uprawnionymi do otrzymywania świadczeń od fundacji rodzinnej są jej beneficjenci, co do zasady wybierani przez fundatora. Beneficjentem fundacji rodzinnej jest osoba fizyczna lub organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego. Do grupy beneficjentów fundacji rodzinnej może zostać zaliczony również jej fundator.

Zasadniczo krąg beneficjentów ujawniany jest na prowadzonej przez zarząd liście beneficjentów, w której ujawnia się imię i nazwisko (wraz z numerem PESEL) lub nazwę każdego z nich (wraz z numerem NIP). Dodatkowo ustawa wymaga podania adresu zamieszkania lub adresu do doręczeń oraz innych danych koniecznych do spełnienia świadczeń na rzecz beneficjenta oraz informacji o przysługujących mu uprawnieniach. Prowadzeniem, tworzeniem i aktualizacją listy beneficjentów zajmuje się zarząd fundacji.

W odniesieniu do beneficjentów niepełnoletnich, fundator może dokonać wyłączenia ich rodziców od zarządzania otrzymanymi świadczeniami lub majątkiem oraz wyznaczyć na tę potrzebę zarządcę, jeśli tego nie zrobi kuratora do tej roli wyznaczy sąd opiekuńczy. Prawa wiążące się ze statusem beneficjenta fundacji rodzinnej nie mogą, poza wierzytelnościami, być przekazane osobom trzecim. Beneficjent może zrzec się swoich uprawnień w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym, przy czym zrzekając się wszelkich uprawnień traci status beneficjenta.

Oprócz uprawnień o charakterze majątkowym beneficjentowi przysługują również takie o charakterze informacyjnym, jak m.in. prawo wglądu do dokumentów fundacji, czy żądanie wyjaśnień od jej zarządu. Dodatkowo może on podobnie jak fundator kierować do poszczególnych organów fundacji rodzinnej uwagi, opinie lub zalecenia. W przypadku zakończenia działalności to beneficjentom przysługuje prawo zwrotu majątku pozostałego po rozwiązanej fundacji.

Organy fundacji rodzinnej

Do organów fundacji rodzinnej należą zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów. W przypadku wieloosobowych organów przewodniczący i jego członkowie odpowiadają za należyte organizowanie ich prac. Zasadą jest odbywanie posiedzeń organów w lokalu fundacji rodzinnej, lub w innym miejscu przewidzianym w tym celu przez statut, możliwe są zmiany w tej materii dokonywane z inicjatywy członków organu, za zgodą wszystkich pozostałych jego członków.

Posiedzenia organów są zwoływane przez przewodniczących organów z inicjatywy własnej lub na wniosek innych członków organu. Zawiadomienie o posiedzeniu organu zawiera datę, godzinę, miejsce oraz proponowany porządek obrad. Porządek obrad może w przypadku braku sprzeciwu członków organu lub przeciwnych postanowień statutu podlegać zmianie. Warunkiem podjęcia uchwały przez organ fundacji rodzinnej jest prawidłowe zawiadomienie wszystkich jego członków o głosowaniu na piśmie lub przy wykorzystaniu środków porozumiewania się na odległość. Minimalnym ustawowym wymogiem dotyczącym kworum takiego ciała jest 50 % liczby jego członków, próg ten może zostać podwyższony przez postanowienia statutowe. Zasadniczą większością obowiązującą przy podejmowaniu uchwał przez organy fundacji rodzinnej podejmuje się większością bezwzględną głosów, przy czym może ona podlegać złagodzeniu lub zaostrzeniu w statucie. Podejmowane uchwały organów fundacji rodzinnej są protokołowane z podaniem oprócz ich treści, tożsamości osób uczestniczących w głosowaniu oraz wyników głosowania.

Co istotne, w przypadku uzależnienia przez ustawę możliwości dokonania czynności prawnej przez fundację rodzinną od podjęcia przez organ fundacji uchwały wyrażającej na nią zgodę wymóg jej uzyskania ma charakter bezwzględny. Termin do uzyskania następczej zgody wynosi dwa miesiące od dnia złożenia oświadczenia. Należy podkreślić jednak, że w przypadku nałożenia obowiązku uzyskania zgody do dokonania czynności fundacji jedynie przez jej statut, czynność dokonana bez wymaganej zgody będzie ważna, ale członkowie zarządu fundacji będą narażeni na odpowiedzialność cywilną za naruszenie statutu.

Zarząd fundacji rodzinnej

Organem wykonawczym fundacji rodzinnej jest jej zarząd, który zajmuje się prowadzeniem jej spraw oraz reprezentacją, realizuje cele określone w statucie, dba o kondycję finansową fundacji, a także spełnia świadczenia na rzecz beneficjentów fundacji. Poszczególni członkowie fundacji rodzinnej mają obowiązek dochowania poufności oraz tajemnic fundacji zarówno w trakcie trwania jak i po wygaśnięciu ich mandatu. Zakresem tego obowiązku objęte są m.in. informacje o strategii inwestycyjnej fundacji, inne informacje posiadające wartość gospodarczą, czy w pewnych przypadkach tożsamość beneficjentów. Skład zarządu może być jedno- lub wieloosobowy, a w tym ostatnim wypadku, w braku przeciwnej regulacji statutu, fundację reprezentuje dwóch członków zarządu działających łącznie.

Zarząd jest powoływany na trzyletnią kadencję, a ustawa nie przewiduje ograniczenia ilości kadencji przez które jego członek może sprawować swoją funkcję. W statucie czas kadencji zarządu może zostać wydłużony. Powołanie zarządu należy do uprawnień fundatora, po którego śmierci przechodzi ono na rzecz rady nadzorczej, a w przypadku jej braku na zgromadzenie beneficjentów. Mandat członka zarządu wygasa wraz z upływem kadencji, odwołaniem, śmiercią lub rezygnacji. Zgodnie z nową ustawą członka zarządu można odwołać w każdym czasie, co wskazywałoby na możliwość częstego dokonywania zmian przez uprawniony do tego podmiot. Jednakże statut może w tym zakresie dokonać ograniczeń do ważnych powodów, jeśli dla danej organizacji stabilność kadencji członka zarządu stanowić będzie wartość.

Rada nadzorcza fundacji

Rada nadzorcza jest co do zasady organem fakultatywnym i pełni funkcje m.in. o charakterze kontrolnym, a w pewnych sytuacjach może reprezentować fundację. Jeśli liczba beneficjentów fundacji przekroczy 25 osób to ustanowienie rady staje się obligatoryjne z mocy ustawy. Głównym zadaniem o charakterze kontrolnym jest nadzorowanie pod kątem przestrzegania prawa i statutu działania zarządu fundacji. Rada może mieć charakter jedno lub wieloosobowy, a jej uprawnienie dostępu do dokumentów fundacji nie mogą być ograniczone jak w przypadku beneficjentów.  Modelowa kadencja rady trwa 5 lat, a jej członkowie mogą być powoływani na dalsze kadencje. Co należy podkreślić, ustawa wyklucza równoczesne łączenie mandatu członka rady nadzorczej i zarządu fundacji. Powoływanie i odwoływanie członków rady stanowi kompetencję fundatora, a po jego śmierci zgromadzenia beneficjentów.

Osoby skazane za przestępstwa przeciwko ochronie informacji, przeciwko wiarygodności dokumentów, przeciwko mieniu, przeciwko obrotowi gospodarczemu, przeciwko obrotowi pieniędzmi lub papierami wartościowymi nie mogą pełnić funkcji członka zarządu lub rady nadzorczej fundacji rodzinnej.

Członkowie zarządu i rady nadzorczej odpowiadają względem fundacji na zasadzie winy za szkody wyrządzone działaniami sprzecznymi z statutem i prawem. Obowiązek staranności członka tych organów w trakcie wykonywania obowiązków jest dochowany jeśli działają one w sposób lojalny w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego.

Ustawa nakłada obowiązek badania sprawozdania finansowego fundacji rodzinnej przez biegłego rewidenta, raz na cztery lata jeśli dany podmiot nie podlega corocznemu badaniu na podstawie przepisów ogólnych ustawy o rachunkowości.

 

Zgromadzenie beneficjentów

Kolejnym organem fundacji rodzinnej jest zgromadzenie beneficjentów, które tworzą ci beneficjenci fundacji, którym przyznano prawo do uczestnictwa w nim w statucie. W przypadku braku przeciwnego postanowienia statutu to zarządowi przysługuje prawo do zwołania zgromadzenia beneficjentów, ale tym ostatnim można przyznać prawo do żądania zwołania zgromadzenia. Zasadniczo organ ten nie ma ustawowego kworum, od którego uzależniona jest możliwość podejmowania przez niego uchwał. Jedyne sytuacje, dla których ustawa o fundacjach rodzinnych wymaga obecności co najmniej połowy członków zgromadzenia, to podejmowanie uchwał w przedmiocie powołania lub odwołania członków zarządu i rady nadzorczej. W zgromadzeniu można brać udział za pomocą środków porozumiewania się na odległość lub przez pełnomocnika.

W niektórych przypadkach konieczne jest podjęcie uchwały przez zgromadzenie beneficjentów. Wymóg podjęcia takiej uchwały, może być rozciągnięty w statucie fundacji, na inne sprawy. W przypadku jeśli dalsze prowadzenie fundacji rodzinnej byłoby niecelowe, to zgromadzeniu beneficjentów przysługuje uprawnienie do jednomyślnego rozwiązania fundacji.

Ustawa wymaga podjęcia uchwały przez zgromadzenie beneficjentów w następujących przypadkach:

• rozpatrywania i zatwierdzenia sprawozdania finansowego fundacji rodzinnej za poprzedni rok obrotowy;
• udzielenia absolutorium członkom organów fundacji rodzinnej z wykonania przez nich obowiązków;
• podziału lub pokrycia wyniku finansowego netto;
• wyboru firmy audytorskiej, w przypadku gdy sprawozdanie finansowe podlega badaniu przez biegłego rewidenta.

Podatkowe uregulowanie fundacji rodzinnej

Analizując nową regulację, konieczne jest zwrócenie uwagi na szczególną regulację podatkową jaką ustawodawca przewidział dla fundacji rodzinnej. Te nowe w polskim porządku prawnym podmioty będą podlegały opodatkowaniu podatkiem CIT, a jako podatnicy tego podatku będą podlegały zwolnieniu podmiotowemu w rozumieniu art. 6 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Co istotne zwolnieniu temu fundacja będzie podlegała w ramach przewidzianego przez ustawodawcę jej zakresu działalności. Wyłączenie nie będzie dotyczyło również podatku od przychodów z budynków w rozumieniu art. 24b ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Należy podkreślić, że prowadzenie przez fundacje rodzinne działalności gospodarczej wykraczającej poza zakres przewidziany przez ustawodawcę będzie wiązało się, na podstawie nowego art. 24r ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, z koniecznością zapłaty podatku w wysokości 25 % podstawy opodatkowania.

Dodatkowe przywileje podatkowe obejmują wypłatę środków z fundacji rodzinnej na rzecz jej beneficjentów pozostających w najbliższym stopniu pokrewieństwa. W przypadku wypłaty określonych świadczeń na ich rzecz, płatnik podatku – fundacja rodzinna, będzie pobierała zryczałtowany podatek w wysokości 15 % od przychodów ze świadczeń pieniężnych i niepieniężnych.  Jest to ostateczna kwota podatku i od tych świadczeń nie będą konieczne do uiszczenia składki na ubezpieczenia społeczne czy zdrowotne.

Warto dodać, że w kontekście objęcia zwolnieniem podmiotowym od podatku CIT fundacji rodzinnych co do zasady, nie znajdą do tych podmiotów zastosowania przepisy dotyczące podatku od dywidend pobieranych przez fundację rodzinną ze spółek, których jest ona udziałowcem.

Istotnie ustawodawca przewidział zatem całą serię przywilejów podatkowych dla fundacji rodzinnych, które czynią z tej formy prowadzenia wybranych typów działalności gospodarczej atrakcyjną ofertę.

Podsumowanie

Mając na uwadze przedstawiony powyżej zarys regulacji ustawowej fundacji rodzinnej, który wejdzie w życie dnia 6 maja 2023 r. należy w pierwszej kolejności wskazać na podobieństwo wielu elementów przedmiotowej instytucji do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Wprawdzie nowe prawo przewiduje wiele odstępstw od przepisów kodeksu spółek handlowych i nie ma w nim odwołania do tych norm, ale niewątpliwie sama koncepcja czerpie z modelu spółki z o.o.

Mając na uwadze strukturę prywatnego sektora w Polsce należy wskazać, że nowe przepisy mogą stanowić ciekawe rozwiązanie dla wielu firm rodzinnych, które poszukują przyszłej formuły działalności lub rozwiązań problemu sukcesji. Podkreślić należy, że dopiero działanie opisanych wyżej regulacji w praktyce gospodarczej i orzeczniczej pozwoli na wydanie oceny fundacji rodzinnej. Jednakże na ten moment wydaje się, że jest to propozycja ustawodawcy, zasługująca na rozważenie w planowaniu dalszej działalności.